Yok Olan Bir Meslek; Perendebaz

Cadde Sokak İstanbul – 11  Perendebaz sokak Fatih Hırka-i Şerif Mahallesi’nde küçük bir sokak. Geçmişte bir meslek olup da  şimdi kaybolduğunu bilenler vardır elbette. Perende Farsça kökenli bir kelimedir. Havada çark gibi dönerek atılan takla anlamına gelir. Perende (veya parende), vücut yan olarak aşağı eğilip, ellerin yere konulup, ayakların havaya kalkmasıyla vücudun çarpı şekli oluşturduğu yana doğru atılan yan takladır. Jimnastikte çember hareketi diye de bilinir. Halk dilinde sıklıkla parende olarak geçen bu sözcüğün TDK’ya göre doğru yazılışı ise “perende” şeklindedir. Havada atılan takla anlamının yanında herhangi bir konuda biriyle yarışamamak anlamında da kullanılır.

Farsça’da sonu -baz ile biten tüm ‘hüner erbabı’ gibi; hokkabaz, taşbaz, şadırvanbaz, matrakbaz, zürbaz, kasebaz, kuklabaz, canbaz ve perendebaz gibi göstericiler Osmanlı döneminde pek revaçtaydı. Belirli bir sirk yeri veya binası bulunmadığından bu gösteriler açık meydanlarda çoğunlukla Yahudi sanatkarlar tarafından icra edilirdi. Bu gösterilerde “perende” ve çeşitli taklalar atan sanatçılara perendebaz denirdi.

Gerçekleştirilen bu becerilerin seviyeleri değerlendirildiği zaman ise Rönesans Şenlikleri ile eşit düzeyde, hatta yabancı tanıkların söylemlerine bakıldığında, bazı becerilerde Avrupalılardan da üst düzeyde yeteneklere sahip sanatçıların olduğundan bahsedilmektedir. Osmanlı Şenlikleri’ni izlemeye gelen yabancı bir tanığın sözleri bu durumu kanıtlar niteliktedir: “Türkler bu alanda bize imrenmeyecek kadar ileriydiler. Bir günden ötekine eğlenceleri sık sık değiştiriyorlardı. XIV. Louis’ nin Versailles’ de yapmış olduğu şenlikler üzerine bilgimize göre Sultan Mahmut çağında olanlar en aşağı onlar kadardı.”

Osmanlı Şenlikleri’ ndeki söz konusu hüner gösterilerindeki çeşitliliğin, Batı’ daki sirk sanatı disiplinleriyle karşılaştırılabilecek düzeyde bir zenginliğe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Bu birbirinden değişik ve çeşitlilik arz eden gösterilerin sınıflandırılması, her becerinin yapısına göre farklı bir biçimde değerlendirilebilir.

Bu gösteriler, uluslararası anlamda sirk sanatı içinde en çok yer alan disiplinlere denk düşen yerel özelliklere sahip becerilere göre sınıflandırıldığında:
1-  Canbaz (Rismanbaz): İp üzerinde direklere tırmanıp canıyla oynayanlar.
2- Gözbağcılar: Tasbaz, Beyzabaz, Yumurtabaz, Hokkabaz, Efsunkâr, Sihirbaz, Şadırvanbaz, Mührebaz, Şubedabaz.
3- Dansçılar: Köçek, Çengi, Kâsebaz, Tavşan, Curcunabaz, Mıtrakbaz, Çeğanebaz, Beçe, Cin-askeri.
4- Güç gösterisi veya denge sanatçıları: Zorbaz, Gürzbaz, Kuzebaz, Çanakbaz, Sinibaz, Muallâkenbaz, Perendebaz, Şişebaz,Çemberbaz, Kadehbaz, Şemşirbaz, Paçlebaz.
5- Hayvanlarla gösteriler yapanlar: Maymunbaz, Köpekbaz, Ayıbaz, Hımarbaz, Yılanbaz, Cündi.
6- Fişeklerle ve uçan fişeklerle oyun gösterenler: Ateşbaz olarak adlandırılır.

PERENDEBAZ KUKLASI

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tiyatroları tarafından 2010 sezonunda Surname 2010 isimli bir tiyatro sahnelendi. Surname 2010’un konusu ilgi çekicidir. Kocasının ölümünün ardından açtığı sahafında, özel bir nedenle geceyi bekleyen Sühendan Hanım, kocasına ait hiç görmediği notlarla karşılaşır. Bu notlar, kocasının kendisi için düşündüğü “sözde şenliğe” dair fikirleri içermektedir. Yazılanları şaşkınlıkla okumaya başlayan Sühendan Hanım; kendisini bir düşün içinde, geçmiş ile bugünün İstanbul’u arasında gerçekleşen bir şenliğin tam ortasında bulur. Surname 2010′da sahnelenmek üzere hazırlanan Perendebaz kuklasının ana hatları için yazılan detaylar şöyledir.

Perendebaz kuklası 6 oynatıcı tarafından idare edilir. Oyun sırasında tüm kullanıcılar kuklaların arkasında kalacak şekilde konumlanırlar. Oynatıcı sopalarının kuklaya birleştiği noktalar oynaktır. (çengelli vida vs) Böylece kukla perende atarken oynatıcılar da kullandıkların sopaların açılarını değiştirerek birbirleri üzerinden atlar ve hareketi devam ettirirler. Bu teknikte kuklanın kapsamlı hareketinin yanı sıra  arkadaki kuklacılar da adeta kareografik bir hareket dizisi sergilerler.

Kaynaklar : 

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/192491

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=PERENDE

https://www.instagram.com/candanseda/?hl=en

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir